Herakleitos (ca. 540 v.Chr.—480 v.Chr.) nam aan dat de bron van alles een “oervuur” is, dat naar eeuwige wet – ‘volgens wetmatigheid’ – wordt ontstoken en gedoofd. Waarschijnlijk dacht hij daarbij niet zozeer aan vuur in de letterlijke zin maar aan oerenergie.

De alles omvattende grondwet, volgens welke zich uit deze zuivere oerenergie de veelheid der verschijnselen in onafgebroken stroming ontplooit, is de eenheid der tegenstellingen. Alle ontwikkeling geschiedt in een polair spel van elkander tegenwerkende krachten.

‘God is dag en nacht, winter en zomer, oorlog en vrede, verzadiging en honger.’

In de strijd tussen idee en idee, men en mens, man en vrouw, klasse en klasse, volk en volk vormt zich de harmonische gestalte van de wereld.

In deze zin is de oorlog ‘de vader van alle dingen, de koning van alle dingen’.

Ieder ding heeft tot zijn wezen zijn tegendeel nodig.

‘Zij begrijpen niet, hoe het, terwijl het uiteengaat, samengaat: tegenstrevende verbinding als van de lier en de boog.’

Daarom hebben diegenen ongelijk, die naar het einde van alle strijd in een eeuwige vrede verlangen, want met het ophouden van de scheppende spanningen zouden volstrekte stilstand en dood intreden. Daarom ook zou het voor de mens niet goed zijn, indien hij al zijn wensen vervuld zag. Want het is de ziekte die de gezondheid zoet maakt: pas gemeten aan het kwaad krijgt het goede zijn zin, honger kruidt de verzadiging, de moeite adelt de rust.

Met de leer van het onlosmakelijk samengaan en het samenwerken van de tegenstellingen schiep Herakleitos als het ware het model van de dialectische ontwikkeling, die meer dan tweeduizend jaar na zijn dood bij Hegel en na hem in het dialectisch materialisme van de marxisten weer tot nieuw leven kwam.

In de leer van Herakleitos bezitten wij het eerste alles omvattende wijsgerige systeem, dat op Griekse bodem is ontstaan.